De
Niederwaldbahn |
 |
|
| |
| Niets uit deze website mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt, door middel van kopie, op digitale of welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van auteur en/of webmaster. |
| |
De
Niederwaldbahn |
| |
| Op het tracé van de vroegere tandradspoorweg vanuit Alt-Rüdesheim naar het Niederwald-Denkmal ligt nu een wandelweg en is deels ook geschikt voor de aan - en afvoervoor van grondstoffen en producten in de wijnbouw. De vroegere Niederwaldbahn (NWB) had een zuiver toeristisch karakter en was van 1884 tot 1939 met een onderbreking van 1917 tot in 1925 in bedrijf. De lijn was aangelegd in meterspoor, had een lengte van 2260 meter en bedwong een hoogteverschil van 223 meter. |
| |
  |
| |
1. Links: Ansichtkaart van het Niederwald-Denkmal, circa 1890.
2. Rechts: Affiche voor de Niederwaldbahn, circa 1935. |
| |
 |
| |
| 3. Vogelvluchtfoto van Rüdesheim met in de Grabenstrasse een trein (ter hoogte van het tractiedepot), circa 1930. |
| |
Het traject in Rüdesheim
Het Dalstation (84 meter boven zeeniveau) van de Niederwaldbahn lag niet bij het spoorwegstation, maar aan het zuidelijk uiteinde van de Grabenstrasse (1) aan de oostzijde van het stadje, kort bij de Adlerturm (2). Het bestond uit een stationsgebouwtje met kaartverkoop, kantoor en wachtkamer. Ernaast stond een waterreservoirgebouw voor de watervoorziening van de locomotieven (3). Het dalstation telde slechts een enkel kopspoor. Een stootblok herinnert thans nog aan het vroegere station. Van hieruit ging het spoor in de Grabenstrasse in noordelijke richting en passeerde de Eibinger Tor (4). Juist buiten de poort (400 meter vanaf het beginpunt) stond aan de westzijde een tractiedepot (5) met traverse, werkplaats en loodsen voor de vier locomotieven (met een vermogen van 250 pk) en negen rijtuigen.
|
| |
 |
| |
4. Verticale luchtfoto van Rüdesheim.
Verklaring cijfers:
1. = Dalstation NWB, 2. = Adlerturm, 3. = Spoorwegstation,
4. = Viaduct over Kuhweg,
5. Bergstation NWB, 6.= Niederwald-Denkmal.
De witte lijn is de tandradspoorweg van de NWB. De zwarte lijn heeft betrekking op de Kleinkabinen-Seilbahn uit 1954. |
| |
 |
| |
| 5. Kaartje van Rüdesheim, Assmannshausen en Bingen uit de jaren 1930-1940. Vanuit Rüdesheim ging een Zahnradbahn van de NWB omhoog naar het Niederwald-Denkmal (National-Denkmal). Vervolgens konden dagjestoeristen naar het Jagdschloss lopen en via de andere lijn van de NWB afdalen naar Assmannshausen. Hier wachtte dan de boot terug naar Rüdesheim. Nog altijd is deze uitstap in beide richtingen te maken, alleen zijn de beide Zahnradbahnen vervangen door Seilbahnen. |
| |
 |
| |
| 6. Kaartje van Rüdesheim en Assmannshausen uit 2016. Ingetekend zijn de beide Zahnradbahnen uit het verre verleden. Het tracé vanuit Assmannshausen is echter nauwelijks terug te vinden. Het Bahnhof lijkt juist boven het huidige kerkhof te hebben gelegen. Van hieruit ging het via de huidige doodlopende Waldstrasse naar boven. Na enkele honderden meters houdt het dan volledig op in ondoordringbaar bos. Alleen bij het Jagdschloss ligt nog een open gebied, waarop het Bahnhof heeft gestaan. |
| |
 |
| |
| 7. Dienstregeling van de NWB, 1908. Meestentijds werd er op beide lijnen gemiddeld een 30 à 45 minutendienst gereden. |
| |
Ook vanuit Assmannshausen
De NWB had eveneens de zeggenschap over een tandradspoorweg vanuit Assmannshausen naar het Niederwald (Jagdschloss). Het rollend materieel bestond uit drie locomotieven en vijf rijtuigen. De dienst werd geopend in 1887, maar was weinig succesvol. In de Eerste Wereldoorlog, op 6 augustus 1917, werd de tandradspoorweg bij gebrek aan personeel (mobilisatie) en steenkolen stilgelegd. Op 19 maart 1921 kwam het officiële einde van de tandradspoorweg. De rails en dwarsliggers verdwenen nog in datzelfde jaar. Vanaf 15 april 1954 bracht een Kleinkabinen-Seilbahn de reizigers vanaf Rüdesheim naar het Niederwald-Denkmal. |
| |
 |
| |
| 8. Dienstregeling van de NWB, 1908. Meestentijds werd er op beide lijnen gemiddeld een 30 à 45 minutendienst gereden. |
| |
 |
| |
| 9. Pal rechts van de kerktoren is het Dalstation en het naar links gaande trace van de tandradspoorweg vanuit Assmannshausen naar Niederwald te ontwaren. Ansichtkaart uit circa 1910. |
| |
 |
| |
| 10. Nu de fotograaf wat meer naar rechts is gaan staan, is het Dalstation en het omhoog gaande trace van de tandradspoorweg vanuit Assmannshausen naar Niederwald veel beter te zien. Foto uit boekwerk 'Am Rhein', circa 1900, collectie Marius Broos. |
| |
  |
| |
11. Links: Tegenover het tractiedepot is het vroegere kantoor van de Niederwaldbahn nog steeds aanwezig als woonhuis. De wind-wijzer op het dak verraadt de vroegere bestemming van het gebouw. De ‘Kaiseradler’ met het ‘Mainzer Rad’ herinnert aan de inhul-diging van de spoorweg door keizer Wilhelm I. Het ‘Diabologesicht’ herinnert aan de ‘Bahn als Teufelswerk’, 2012.
12. Rechts: Aandeel 1978 van 500 Reichsmark in de Niederwald-Bahn-Gesellschaft, 1884. |
| |
Van geboorte tot overlijden
De aanleg van de spoorweg begon in de herfst van 1883, kort na de inhuldiging van het Niederwald-Denkmal (op 28 september 1883). Op 30 mei 1884 was er een officiële opening voor het gedeelte tot aan een steengroeve kort na de wisselplaats. In het voorjaar van 1885 volgde het in gebruik nemen van de hele lijn. Het eerste bedrijfsjaar telde 230.000 reizigers. In de Eerste Wereldoorlog, op 6 augustus 1917, werd de tandradspoorweg bij gebrek aan personeel (vanwege mobilisatie) en steenkolen stilgelegd. Pas op 12 april 1925 werd de dienst weer opgepakt. Het aantal reizigers steeg tot 315.000 in 1928, waarmee het vooroorlogse record werd over-troffen. In 1937 waren het er 320.000. Het begin van de Tweede Wereldoorlog, waarbij het merendeel van het personeel onder de wapenen werd geroepen, betekende op 30 augustus 1939 het abrupte einde van het vervoermiddel. Bij een bombardementsaanval vanuit de lucht op 25 november 1944, bedoeld voor de Hindenburgbrücke, werden de rails in de Grabenstrasse zwaar beschadigd. Vanwege de moeilijke naoorlogse jaren kwam het toerisme pas in 1948 langzaam op gang. Inmiddels stond het voortbestaan van de NWB ter discussie en in 1952 viel het doek definitief. |
| |
 |
| |
| 13. Dalstation te Rüdesheim, gezien in de richting van de Rhein, met gereedstaande trein. Achteraan, pal op de oever van de Rhein, staat het waterreservoirgebouw, circa 1900. |
| |
 |
| |
| 14. Personeel en burgers poseren bij locomotief 'Kaiser Wilhelm' in het Dalstation te Rüdesheim. De machine werd samen met drie zustermachines ('Bismarck', 'Moltke' en 'Germania') in 1884 gebouwd door Machinefabriek Esslingen. 'Kaiser Wilhelm' werd in 1925 afgevoerd. Achter de machine staat het waterreservoirgebouw, circa 1890. |
| |
 |
| |
| 15. Locomotief 'Rhein' werd in 1885 samen met twee zustermachines ('Nahe' en 'Mosel') gebouwd door Machinefabriek Esslingen en in dienst gesteld op de Zahnradbahn vanuit Assmannshausen naar het Jagdschloss in het Niederwald. Na de opheffing van deze lijn verhuisde de locomotief naar de lijn Rüdesheim - Niederwald-Denkmal en hield het daar uit tot 1952. Achter de machine staat het waterreservoirgebouw, circa 1900. |
| |
 |
| |
| 16. Locomotief 'Nahe' werd in 1911 samen met locomotief 'Mosel' gebouwd door Arnold Jung Lokomotivfabrik GmbH, Jungenthal, Kirchen a/d Sieg (BRD) en in 1952 afgevoerd. Fabrieksfoto uit 1912. |
| |
 |
| |
| 17. Een waternemende locomotief in het Dalstation te Rüdesheim, gezien vanaf de Rhein, circa 1935. |
| |
 |
| |
| 18. Op een mooie zomerse dag vertrekt een trein uit Rüdesheim via de Grabenstrasse naar het Niederwald-Denkmal, circa 1910. |
| |
 |
| |
| 19. Goed en wel Rüdesheim uit, komt de trein terecht tussen de wijnvelden. Links op de achtergrond is de Hindenburgbrücke over de Rhein te ontwaren. Iets rechts uit het midden rijst de toren van de St.-Jacobuskerk omhoog, circa 1925. |
| |
 |
| |
| 20. Rijdend door de wijnvelden bij Rüdesheim heeft de toerist een wijds uitzicht over de omgeving. Links op de achtergrond is de watertoren bij het spoorwegstation te zien. In de verte ligt Bingen met Burg Klopp, circa 1930. |
| |
 |
| |
| 21. Nu vanuit de wijnvelden omkijkend naar Rüdesheim is er niet zo heel veel veranderd. Links staat de St.-Jacobuskerk en rechts de Bromserburg. Het spoorwegstation van de Deutsche Bundesbahn is fraai opgeknapt, maar ligt helaas rechts buiten beeld. De Rhein heeft ter hoogte van Rüdesheim twee armen, waarvan die aan de kant van het stadje nagenoeg uitsluitend is voorbestemd aan de recreatievaart. Er zijn dan ook vele aanlegsteigers voor de diverse scheepvaartbedrijven. Links naast de hoge burchttoren in het midden is (in het wit) de Adlerturm te onderscheiden. Daarachter stond het Dalstation van de NWB. Op de achtergrond lag van 1913 tot 1945 te Hindenburgbrücke over de Rhein, 5 juni 2012. |
| |
 |
| |
| 22. De Hindenburgbrücke over de Rhein bij Rüdesheim, in dienst gesteld op 16 augustus 1915, was vooral bedoeld voor het militaire vervoer tussen Duitsland en Frankrijk. De brug had een lengte van 1125 meter, waarvan 790 meter het rivierbed overspande. De brug werd op 15 maart 1945 door de Duitse Wehrmacht opgeblazen om de aftocht te dekken en is nadien niet meer opgebouwd. Gezicht vanuit het oosten, circa 1930. |
| |
Het traject buiten Rüdesheim
De NWB ging dwars door de wijnvelden in een wijde boog naar het Niederwald-Denkmal. Ongeveer halfweg was er het zandstenen spoorwegviaduct over de Kuhweg, dat nog steeds aanwezig is. Het viaduct gaat echter nagenoeg geheel schuil in struikgewas, terwijl hetgeen wel te zien is besmeurd is met graffiti.
Meteen daarop er was een wisselplaats met een lengte van 150 meter, waarna het steilste stuk van 20 procent begon en de spoorweg het Niederwald naderde. Na ongeveer 500 meter en een totale ritduur van 14 minuten werd het Bergstation (307 meter boven zeeniveau) met twee kopsporen, perrons en een overkapping bereikt. Ongeveer 200 meter verderop stond het Niederwald-Denkmal.
Een trein bestond vanaf 1927 uit een locomotief en om veiligheidsredenen twee rijtuigen (maximaal 90 zitplaatsen). Voordien waren dat er drie rijtuigen (maximaal 150 zitplaatsen) geweest. Bij een dienst om de 20 à 30 minuten kon het bedrijf per dag in voorkomend geval zo’n 5000 reizigers vervoeren. Over het algemeen reed de trein elk jaar alleen vanaf Pasen tot eind september. |
| |
 |
| |
| 23. Zwaar tobbend passeert een trein naar het Bergstation het spoorwegviaduct over de Kuhweg. Op de achtergrond ligt Rüdesheim met de St.-Jacobuskerk en in de verte is de Hindenburgbrücke over de Rhein te ontwaren, circa 1930. |
| |
 |
| |
| 24. Het spoorwegviaduct over de Kuhweg wordt gepasseerd door een trein naar het Bergstation. In de verte staat het Niederwald-Denkmal, circa 1930. |
| |
 |
| |
| 25. Dalwaarts rijdend over het spoorwegviaduct over de Kuhweg. Op de achtergrond ligt Rüdesheim met de St.-Jacobuskerk en in de verte is de Hindenburgbrücke over de Rhein te ontwaren, circa 1935. |
| |
 |
| |
| 26. Twee treinen hebben elkaar zojuist op de wisselplaats, iets ten westen van het spoorwegviaduct over de Kuhweg, gepasseerd. De conducteur bevindt zich op het balkon van het eerste rijtuig. Op de achtergrond ligt Rüdesheim met de St.-Jacobuskerk en in de verte is de Hindenburgbrücke over de Rhein te ontwaren, circa 1930. |
| |
 |
| |
| 27. Wachtend in het Bergstation bij het Niederwald-Denkmal op reizigers naar Rüdesheim, circa 1935. |
| |
 |
| |
| 28. Een groep mensen poseert bij een trein in het Bergstation bij het Niederwald-Denkmal, circa 1910. |
| |
 |
| |
| 29. Het doel is bereikt. Het Niederwald-Denkmal is voor vele toeristen een rustpunt, 2010. |
| |
Het Niederwald-Denkmal
Het gedenkteken staat op een van de mooiste uitzichtpunten in het Rijndal. Het is een herinnering aan de zege van Duitsland op Frankrijk in de oorlog van 1870-1871 en aan de daaropvolgende stichting van het Duitse keizerrijk, waarbij 25 staatjes werden samengesmolten tot één enkele staat. Daarbij werd Wilhelm I, koning van Pruisen, uitgeroepen tot Duits keizer. Het oprichten van monumenten moest de bevolking van Pruisen, Beieren en Saksen, et cetera, tot een nationaal gevoel opwekken. Keizer Wilhelm I legde op 16 september 1877 voor het Denkmal de eerste steen. Er waren zes jaren nodig, voordat het ruim 38 meter hoge monument met z’n vele beelden en reliëfs gereed was. Alleen al het bronzen beeld van Germania weegt 32 ton en is 10,5 meter hoog. Op 28 september 1883 was de officiële inhuldiging van het Denkmal in het bijzijn van keizer Wilhelm I. De hoogwaardigheidsbekleders en genodigden gingen in 113 koetsen omhoog.
Het gedenkteken heeft alle stormen in Duitsland overleefd, staat sinds 2002 als Unesco-werelderfgoed bekend en bevindt zich sinds 2008 in restauratie. |
| |
 |
| |
| 30. Majestueus rijst 'Germania' boven het hooggelegen Niederwald uit en overziet zij het fraaie dal van de Rhein, van Bingerbrück tot een heel eind voorbij Rüdesheim, 2010. |
| |
 |
| |
| 31. Het relief aan de voorzijde is bijna elf meter lang en 2,60 meter hoog. Het telt 133 werkelijkheidsgetrouwe portretten en levens-grote afbeeldingen van regerend vorsten en militaire bevelhebbers met in hun midden keizer Wilhelm I, zittend op zijn paard. Eronder staat een stukje tekst uit Die Wacht am Rhein: 'Lieb Vaterland, magst ruhig sein: Fest steht und treu die Wacht. Die Wacht am Rhein!' |
| |
Een reisje vanuit Roosendaal in 1934
Bijna 80 jaar geleden, in het vroege najaar van 1934, maakte een groep Roosendalers, lid van postduivenvereniging 'De Lucht-klievers' , een reisje langs de Rijn. Hoogstwaarschijnlijk is de reis met een toen sterk in opkomst zijnde touringcar of autobus van een Roosendaals bedrijf gegaan.
Maar evengoed hebben de Roosendalers vanuit hun logeerplek aan de Rijn de trein naar Rudesheim gepakt. Na aankomst met de trein op het spoorwegstation (links achter, tussen watertoren en fabrieksgebouw, op foto 31) liepen ze via het voetpad tussen het spoor en het water naar de plek, waar de fotograaf stond.
Daar was (en is nog steeds) de overweg, waar het (vroegere) station van de tandradspoorweg dichtbij lag voor een bezoek aan het Niederwald-Denkmal. |
| |
 |
| |
| 32. Foto uit Katholieke Illustratie van 10 oktober 1934. |
| |
